Pyta Mariusz
Mam pytanie, a właściwie problem, z którym sam borykałem się będąc biegaczem. A mianowicie: jak przygotować zawodnika, który na treningach osiąga rewelacyjne wyniki, a na zawodach wypada dużo gorzej? Chciałbym poznać nowoczesne sposoby przygotowywania bądź motywacji takiego zawodnika do startu pod kątem psychologicznym.
Odpowiada Psycholog sportu Zuzanna Wałach-Biśta
Bardzo często zdarza się, że zawodnik na treningach osiąga rewelacyjne wyniki, a niestety podczas zawodów „spala się” i jego rezultaty nie są już tak imponujące. Głowa w sporcie odgrywa niesamowicie istotną rolę i bardzo często zawodnik bez odpowiedniego przygotowania mentalnego nie jest w stanie podczas zawodów zaprezentować w pełni swego potencjału. Mariuszu, bardzo się cieszę, że jako trener zwracasz uwagę na kwestię psychologicznego przygotowania do startu w zawodach. Nie znając zawodnika ciężko oceniać, co jest przyczyną gorszych startów w zawodach w porównaniu do startów treningowych. Jednak w większości przypadków nie jest to związane z obniżoną motywacją zawodników, lecz z brakiem umiejętności radzenia sobie ze stresem przedstartowym. Takie emocje jak lęk bardzo mocno fizjologicznie wpływają na nasz organizm. Przyspieszony rytm serca, drżenie rąk, przyspieszony i płytki oddech to jedne z najczęstszych objawów stresu. Te bezpośrednie, fizjologiczne reakcje mogą istotnie wpływać na przebieg startu w zawodach oraz osiągane przez sportowców rezultaty sportowe.
Najistotniejszą konsekwencją zbyt dużego pobudzenia dla sportowca jest nieustanne napięcie mięśniowe, które może doprowadzić do zaburzenia aktywności ruchowej poprzez wpływ na funkcję mięśni i stawów. Dodatkowo, mogą także pojawić się zaburzenia w koordynacji ruchowej i znacznie szybsze zmęczenie organizmu, a więc spadek wytrzymałości. Ponadto pod wpływem zbyt wysokiego pobudzenia dochodzi do zmian w uwadze, koncentracji i gotowości percepcyjnej. Zawężenie pola uwagi to także jedna z przyczyn pogorszenia osiągnięć sportowców. Zawodnicy zdecydowanie rzadziej skanują otoczenie wokół nich, co może doprowadzić do niezarejestrowania istotnych informacji, czy też skupienia swojej uwagi na nieodpowiednich w danym momencie szczegółach.
Dodatkowo, u zawodnika mogą pojawić się negatywne myśli, na przykład: „Nie dam rady”, które jeszcze bardziej nasilają pojawiający się lęk. Zawodnik znajduje się więc w sytuacji dławienia się, jest pod presją. Pomimo wysiłków, by jak najlepiej sprostać sytuacji, dochodzi u niego wręcz do pogorszenia sprawności działania. Jeśli u zawodnika pojawiają się tego typu problemy, najczęściej zaleca się trening relaksacyjny, dzięki któremu sportowiec nie tylko nauczy się jak radzić sobie ze zbyt wysokim pobudzeniem swojego organizmu, ale także zyska większą świadomość własnego ciała. Te techniki (w zależności od typu) poprzez rozluźnienie swojego ciała sprawiają, że umysł się relaksuje. Lub w drugą stronę: poprzez relaks mentalny rozluźniamy także ciało.
Dwie najbardziej popularne techniki to: relaksacja progresywna i trening autogenny. Ale trening relaksacyjny warto zacząć od nauki świadomego oddychania, bowiem oddech jest najprostszym sposobem na rozluźnienie zarówno ciała, jak i głowy. Warto pamiętać, że tak jak wszystkich nowych umiejętności i relaksacji należy się nauczyć, więc może trochę potrwać zanim zawodnik zauważy realne korzyści ze stosowania tych metod. Jeśli u zawodnika pojawiają się negatywne myśli, należałoby pracować z zawodnikiem. Po pierwsze, aby zaczął być świadomy ich wpływu na jego funkcjonowanie, następnie nauczenia się ich zatrzymywania, a w ostatnim etapie zamieniania ich na bardziej pozytywne i mobilizujące słowa klucze. Można także do treningu mentalnego wprowadzić elementy wizualizacji, które pomogą budować pewność siebie zawodników.
Ciekawym rozwiązaniem i coraz bardziej popularną metodą jest praca z wykorzystaniem urządzeń do biofeedback’u, dzięki czemu zawodnik jest w stanie zaobserwować swoje fizjologiczne zmiany w organizmie w zależności od sytuacji, ma również możliwość szybszego nauczenia się ich kontrolowania.
Mariuszu, omówiłam tu tylko część technik wykorzystywanych do nauki radzenia sobie ze stresem przedstartowym. Nie sposób tutaj, w jednym tekście, w wyczerpujący sposób odpowiedzieć na Twoje pytanie. Jeśli rzeczywiście jesteś zainteresowany rozwijaniem swojego warsztatu trenerskiego także pod kątem wykorzystywania technik psychologicznych, gorąco polecam Ci literaturę z zakresu psychologii sportu. Kilka opracowań jest dostępnych w Polsce, a zagraniczne wydawnictwa posiadają bardzo obszerną ofertę i z pewnością znajdziesz ciekawą pozycję również dla siebie. Akademie Wychowania Fizycznego prowadzą także studia podyplomowe z zakresu psychologii w sporcie właśnie dla trenerów i działaczy sportowych, osób bez wykształcenia psychologicznego, które chcą zyskać profesjonalną wiedzę psychologiczną niezbędną w środowisku sportowym.
